بررسی اثر شیوه ­های مختلف بهره ­برداری بر ویژگی­ های خاک بخشی از حوزه آبخیز هراز 

این مطالعهبه منظور بررسی اثر شیوه ­های مختلف بهره­ برداری (افرازی، مشاعی و شورایی) بر ویژگی­ های خاک در مراتع ییلاقی پلور در استان مازندارن انجام شد. سه سامان عرفی (بزرم موزک، چپک خاص و قاضی مزرعه) به گونه ­ای انتخاب ­گردید که مناطق نمونه­ برداری در سه سامان عرفی دارای شرایط توپوگرافی و پوشش گیاهی مشابهی باشند، یعنی در یک طبقه از شیب، جهت و ارتفاع واقع گردند. نمونه­برداری خاک از عمق 0-30 سانتیمتر در 15 نقطه از هر سامان عرفی  انجام شد. در آزمایشگاه خاکشناسی بافت، کربن آلی، اسیدیته خاک، هدایت الکتریکی و درصد رس، درصد سیلت و درصد شن، پتاسیم، منیزیم و فسفر قابل جذب خاک اندازه­ گیری شد.سپسمقایسه ميانگين مشخصات خاك ازطريقآزمون دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که از نظر خصوصیات خاک، سامان عرفی بزم موزک با شیوه افزاری مقادیر مطلوب­تری از درصد سیلت، درصد رس، منیزیم و پتاسیم قابل جذب را نشان داده است. لذا می­ توان گفت در منطقه مورد مطالعه شیوه افرازی مدیریت مطلوب­تری را برای خاک فراهم می­ کند.

کلید واژگان: سامان عرفی، شیوه­ بهره­برداری، مالکیت افرازي، مراتع پلور.

امروزه مهندسين جنگل هنگام طراحي شبکه جاده­ هاي جنگلي، با بهره جستن از انواع روش­ هاي پهنه ­بندي، مبادرت به شناسايي واريانت­ هاي کم خطر تر جاده­ هاي جنگلي از نظر زمين ­لغرش مي‌کنند تا از اين طريق، هزينه­ هاي تعمير و نگهداري جاده ­ها را کاهش دهند. به دليل ارتباط زمين‌لغزش با مسيريابي جاده­ هاي جنگلي، پيدا کردن روش مناسب پهنه ­بندي خطر زمين ­لغزش که قابليت ب ه­کارگيري در مناطق مختلف جنگل را نيز دارا باشد، يکي از مهم­ترين گا م­ها براي تحقق يک طراحي هوشمند توسط کارشناسان و مهندسين جنگل است. بنابراين هدف از اين پژوهش، دست يافتن به روشي مناسب براي پهنه­بندي خطر زمين‌لغزش، به منظور طراحي بهتر شبکه جاده­ هاي جنگلي است. روش‌هاي بسياري براي پهنه­ بندي خطر وقوع زمين ­لغزش در دنيا معرفي شده­اند که به سه دسته روش­ هاي آماري (مانند روش­هاي دو متغيره و چندمتغيره، رگرسيون لجستيک و مدل ارزش اطلاعات)، ابتکاري يا تجربي (مانند روش استوينسن، نيلسن و براب، آنبالاگان و مورا-وارسون) و ترکيبي (مانند شبکه عصبي مصنوعي و منطق فازي) تقسيم ­بندي مي‌شوند. از بين روش­ هاي آماري: مدل دو متغيره، روش ­هاي تجربي: مدل مورا-وارسون و روش­ هاي تلفيقي: شبکه عصبي مصنوعي بيش­ترين کاربرد را دارند. نتايج اين پژوهش بيان­گر اين موضوع است که مدل­ هاي آماري قابليت بهتر و کاربرد بيش­تري در پهنه‌بندي خطر زمين‌لغزش نسبت به مدل­ هاي ابتکاري دارند، هرچند که مدل­ هاي تلفيقي (مانند شبکه عصبي مصنوعی و منطق فازي) بيش­ترين صحت و دقت را در بين روش­ ها دارا مي ­باشند و اگر داده­ هايي با تعداد کم موجود باشد، مطمئناً روش‌هاي تلفيقي مي ­توانند پهنه‌بندي دقيق­تري را نسبت به ديگر مدل­ها در ارتباط با خطر زمين ­لغزش در جنگل ارايه دهند.

واژه­هاي کليدي:جاده جنگلي، شبکه عصبي مصنوعي، طراحي جاده، مدل دو متغيره، مدل مورا-وارسون، منطق فازي

‍‍‍‍‍ پايداري محيط‌زيست و اقتصاد کشور به‌طور قابل توجهي از کيفيت خاک تاثير مي‌پذيرد. روش‌هاي متعددي براي ارزيابي کيفيت خاک در راستاي مديريت و ارائه راه‌کارهاي مناسب مديريتي آن پيشنهاد شده است. حال‌آن‌که روش‌هاي ساده و مبتني بر شاخص‌هاي زوديافت کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. در تحقيق حاضر، روش ارزيابي بصري کيفيت خاک (Visual Soil Assessment, VSA)به‌عنوان يک روش ارزيابي کيفيت خاک معرفي شده است.VSAبه مديران اراضي کمک مي‌کند تا به روشي ساده و نيمه کمي، کيفيت خاک را پايش کنند. در اين روش، خصوصيات بصري خاک نماينده‌اي از کيفيت خاک تلقي مي‌شوند و ابزاري سريع و موثر براي ارزيابي ارزان از وضعيت کيفي خاک در عرصه را فراهم مي‌کند.VSAمبتني بر امتيازدهي معيارهاي فيزيکي-زيستي خاک است. به‌همين منظور، امتيازها در کارت‌هاي با کاربرد آسان تنظيم شده‌اند که بر اساس نوع کاربري قابل تنظيم هستند. معيارهاي خاک وابسته به معيارهاي مربوط به عملکرد گياه نيز هستند. بدين معني که معيارهاي مربوط به عملکرد گياه، شرايط خاک را به توليد مرتع و يا عرصه مورد نظر مرتبط مي‌کند. اين معيارها توسط تحقيقات گسترده‌اي بررسي و انتخاب شده‌اند و در ارتباط تنگاتنگ با مسايل اقتصادي نيز هستند.

واژه‌هاي کليدي: آمايش سرزمين، پايداري محيط‌زيست، سلامت خاک

بدون شک امروزه یکی از پایه­ های اصلی در توسعه کشور­های مختلف جهان آب است. در شرایط کنونی آب به عنوان مسئله اساسی در توسعه محسوب می­ شود. به­ همین دلیل امروز بیشتر دولت­ ها با احداث سدها به فکر ذخیره آب برای جلوگیری از هدر رفتن آن می­ باشند، ولی مساله­ ی عمده­ای که کمتر مورد توجه سازندگان سد قرار گرفته است، بررسی میزان رضایت­ مندی ساکنین منطقه از پیامد‌هاي حاصل از اجرای این طرح­ ها می ­باشد. این پژوهش از ديدگاه کشاورزان بهر ه ­بردار از شبکه آبیاری به بررسی میزان رضايت‌مندي بهره‌برداران از اجراي پروژه و شبكه آبياري پروژه سد حنا در  شهرستان سمیرم می ­پردازد. تعداد بهره‌برداران 1610 خانوار می ­باشد كه با استفاده از فرمول كوكران تعداد210 نمونه آماري مشخص شده و با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه، اطلاعات بدست آمده است. روایی ابزار تحقیق از طریق تایید گروهی از متخصصین مرتبط و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای قسمت­های مختلف ميزان رضايت­مندی از اجراي پروژه‌هاي تامين آب در زمينه­ های اقتصادی84%، اجتماعی71% و اکولوژیکی 75% محاسبه شد. نتایج حاصل نشان داد كه ميزان رضایت­مندی نسبتا خوبی در بعد اقتصادی از نظر بهره ­برداران نسبت به احداث سد حاصل شده است. همچنین در بعداجتماعی عدم رضایت اکثریت بهره ­برداران از مدیریت دولتی حاکم بر منابع آب و نحوه توزیع آن می ­باشد. همچنین نتایج آزمون همبستگی نشان داد با بالا رفتن اعتماد کشاورزان به مسئولان، رضایت کشاورزان نسبت به احداث سد بیشتر می­شود. ضمن اینکه نتايج تحليل رگرسيون نشان داد كه با احتمال 42% قدرت پيش‌بيني مي‌توان عوامل موثر بر رضايت­مندي كشاورزان از اجراي پروژه‌هاي تامين آب در منطقه را  به ترتيب اهميت وبراساس مقدار Betaبه افزایش دبی قنات وچشمه­ ها 255/.،ايجاد تنوع در کشت محصولات 208/.، شاخص کاهش آلودگی آب 206/. و تخصیص منصفانه آب بین کشاورزان 176/. مرتبط دانست.

واژه‌هاي كليدي:آب، توسعه، رضايت‌مندي، كشاورزان، سد حنا.

رودخانه‌هااکوسيستم‌هاي پيچيده‌اي هستند که به‌دليل استفاده‌هاي بيش ‌از حد و افزايش رو به رشد جمعيت جهان در معرض تهديد قرار گرفته‌اند. با توجه به ارتباط نزديک رودخانه‌ها و جوامع انساني، اکوسيستم رودخانه‌ها نسبت به تنش‌ها و فعاليت انساني آسيب‌پذير شده و تغييرات زيادي در رودخانه ايجاد شده است. با اين‌ حال تخريب در اثر دخالت و فعاليت‌هاي انسان، باعث شده است که ارائه مؤثر و پايدار خدمات رودخانه‌ها (شامل آب شرب، تصفيه آب، انرژي برقابي، جذب مواد آلي، چرخه مواد غذايي، تفريح و زيستگاه گياهان و جانوران) مختل گردد. براي مقابله با تأثيرات مخرب فعاليت‌هاي انساني، ارزيابي و تعيين درجه سلامت رودخانه يکي از معيارهاي اساسي مدنظر سازمان‌هاي مديريت آب است. تعيين سلامت رودخانه مي‌تواند به‌عنوان ابزاري در برآورد جريان زيست‌محيطي و کمي‌نمودن مقدار، زمان‌بندي و کيفيت جريان آب مورد نياز براي استفاده‌هاي بشري و تداوم حيات اکوسيستم‌هاي رودخانه‌اي استفاده شود. هدف از مطالعه حاضر، تبيين مفهوم و اهميت سلامت رودخانه و چهارچوب‌‌هاي نظري و کاربردي به عنوان يک رويکرد جديد در برنامه‌ريزي و استفاده از منابع آب سطحي است. در اين راستا تعاريف، چهارچوب‌ها و گزيده‌اي از مطالعات انجام شده در اين خصوص ارائه شده است. در نتيجه، ارزيابي سلامت رودخانه مي‌تواند در دستيابي به رژيم و الگوي جريان تامين‌کننده استفاده‌هاي انساني و فرآيندهاي ضروري براي حفظ اکوسيستم‌هاي سالم رودخانه‌اي و مديريت منابع آب موثر واقع شود. بر اساس نتايج، ارزيابي سلامت جريان يک برنامه مکمل براي برنامه‌ريزي، طراحي و مديريت آبخيز و استفاده از آن در تنظيم و تعديل رژيم جريان و احياء اکوسيستم رودخانه است.

کلمات کليدي: اکوسيستم رودخانه، جريان رودخانه‌اي، سلامت جريان، شاخص‌هاي هيدرولوژيکي

تبخير و تعرق يكي از مهم‌ترين اجزاء چرخه هيدرولوژيكي براي برنامه‌ريزي سامانه‌‌هاي آبياري و مدل‌هاي هيدرولوژيكي بيلان آب است. در اين مطالعه تبخير و تعرق با استفاده از روش فائو پنمن- مانتيث (FAO Penman-Monteith)براي ايستگاه‌هاي هواشناسي سينوپتيک شهرستان‌هاي رشت و اصفهان واقع در بخش‌هاي مرکزي و شمالي ايران در دوره آماري 1390-1349 و برخي از مهم‌ترين متغيرهاي هواشناسي مؤثر بر آن در دو مقياس فصلي و سالانه محاسبه شد. افزون بر اين، روند تغييرات آن‌ها تجزيه و تحليل و مورد مقايسه قرار گرفت. براي اين كار از آزمون ناپارامتري من‌كندال و آزمون پارامتري تحليل رگرسيون استفاده شد. نتايج نشان دادکه در مقياس سالانه تغييرات تبخيرتعرق در شهرستان رشت روند معني‌دار افزايشي و در شهرستان اصفهان روند معني‌دار کاهشي (در سطح معنی‌داری 5 درصد) داشته‌اند. در اين ايستگاه‌ها روند تغييرات دما افزايشي و حداقل رطوبت نسبي كاهشي و البته شديدتر از ساير متغیرها بود. در مقياس فصلي تركيبي از روندهاي مثبت و منفي در ايستگاه‌هاي مورد بررسي مشاهده شد. در اصفهان روند تغييرات تبخير و تعرق به‌جز در فصل زمستان در ساير فصول سال منفي (در سطح معنی‌داری 5 درصد) بود. در رشت روند تغييرات تبخير و تعرق به‌جز در فصل بهار در ساير فصول سال مثبت (در سطح معنی‌داری 5 درصد) بوده است. در بين متغیرهاي مورد بررسي، تعداد ساعات آفتابي در دو مقياس فصلي و سالانه روندي افزايشي (در سطح معنی‌داری 5 درصد) داشته است. حداقل و حداكثر درجه حرارت هوا در مقياس سالانه در هر دو ايستگاه روند صعودي (در سطح معنی‌داری يک درصد) داشته است. مقايسه نتايج حاصل از بررسي روند تغييرات تبخير و تعرق پتانسيل و دما توسط هر دو آزمون بيان‌گر وجود پديده تناقض در روند پارامتر تبخير در اصفهان بوده است.

کلمات کليدي: رگرسیون –سری زمانی –ایستگاه - SAS

عملیات اجرایی آبخیزداری اقداماتی هستند که به منظوربهره برداری بهینه از منابع حوزه آبخیز و یا حفاظت و اصلاح منابع طبیعی اجرا می شوند.چنانچه عملکرد این طرح ها به طور مناسب و از جنبه های مختلف فنی و مهندسی مورد ارزیابی قرار گیرد، نتایج حاصله می تواند منجر به یافتن نقاط ضعف و قوت عملیات پیشنهادی و ارائه راهکارهای مناسب در جهت بهبود وضعیت آنها شود.در این تحقیق اقدامات آبخیزداری شامل احداث بند های گابیونی، و پایه بتونی در حوزه آبخیز بالادست سد برنجستانک (استان مازندران) مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور بررسی تاثیر سازه های احداثی بر میزان نگهداشت و کنترل رسوب و به دلیل عدم وجود آمار مشاهداتی هیدرومتری و رسوب سنجی در روش کمی، از روش تجربی EPMاستفاده شده است. مقایسه 4 پارامتر موجود در روش EPMو نیز ضریب شدت فرسایش و میزان فرسایش و رسوب حوزه، در دو دوره قبل و بعد از طرح ، نشان دهنده کاهش رسوب  بعد از اجرای عملیات بوده است. نتایج بدست آمده نشان داد که سازه های اصلاحی می تواند به میزان 1/8درصد باعث کنترل رسوبات وارده به مخزن سد برنجستانک  گردد.پس از ارزیابی کیفی طرح آبخیزداری اجرا شده، امتیاز نهایی ارزیابی طرح  معادل 79/5 بوده که حاکی از عملکرد خوب طرح می باشد.بطور کلی ، نتایج نشان می دهد که رعایت مسائل فنی در احداث سازه های اصلاحی در منطقه باعث کاهش میزان شیب طبیعی آبراهه ها و تبدیل آن به شیب حد ، تله اندازی رسوبات و همچنین کاهش سرعت رواناب و درنتیجه کاهش فرسایش گردیده است.

واژه های کلیدی:  سازه های اصلاحی، تله اندازی رسوبات،  بند گابیونی، استان مازندران.