عوامل اصلی تغییرپذیری داده­های فرسایش خاک را می­توان به دو دسته عوامل فیزیکی و مدیریتی دسته‌بندی نمود. عمده عوامل فیزیکی شامل هندسه سطح (طول دامنه، شکل دامنه، میزان شیب و فاصله از زهکش)، ویژگی­های سطح (مشخصات خاک، زبری و پوشش سطح و ...)، عوامل محیطی (شرایط اقلیمی، عمق سطح ‌ایستابی، رطوبت خاک و رژیم بارش) و عوامل مدیریتی (مدیریت پوشش و کاربری) هستند. برخی تفاوت­های ماهوی فرآیندهای منجر به فرسایش در سطح کرت نسبت به سطح دامنه ناشی از ابعاد محدود کرت و نوع  مدیریت بهره­برداری از آن، تعمیم­پذیری نتایج حاصل از داده­های کرت به دامنه را با تردید مواجه می­نماید. با ‌این حال‌اندازه‌گیری‌های فرسایش در سطح کرت به دلیل سهولت و امکان پایش فرسایش در بلندمدت و نیز امکان روندیابی پویای فرسایش و توسعه مدل‌های فرسایش، حائز اهمیت بسیاری است. بعلاوه، طیف گسترده‌ای از مدل‌های شبیه‌سازی فرسایش اعم از تجربی و فرآیندی بر مبنای داده­های کرتی و آزمایشگاهی توسعه یافته‌اند. لذا روش‌شناسی و چالش‌های برآوردهای فرسایش دامنه به کمک داده­های کرت‌های فرسایش، در‌این مقاله مورد کنکاش قرار  گفته است. بررسی منابع و سوابق پژوهشی در جهان نشان دهنده آن است که ‌این تلاش­ها در سه دسته کلی فنون پارامتری تحلیل چندمتغیره، فنون تعمیم مقیاسی یا بزرگ مقیاس­نمائی و مدل‌سازی چندمقیاسی قابل تقسیم­بندی است. دسته اخیر (مدل‌سازی چندمقیاسی)، نسبتاً جوان و در حال توسعه است. لذا از تنوع کمتری نسبت به روش‌های آماری و فنون بزرگ مقیاس‌نمائی برخوردار است. هم‌چنین استفاده از روش‌های تشخیص الگو بر مبنای فنون داده‌کاوی نظیر تحلیل­های غیرخطی ناپارامتری و روش‌های هوشمند، برای یافتن الگوی بهینه جهت تعمیم داده‌های نقطه‌ای فرسایش به سطوح دامنه و مقیاس‌های بزرگ­تر، گزینه­هائی است که کمتر مورد توجه و ارزیابی قرار گرفته‌اند.

کرت‌های فرسایش، تولید رواناب، بزرگ مقیاس‌نمائی، مدل‌سازی چند مقیاسی

درمناطق خشک و نیمه­ خشک به­دلیل نبود و یا پراکنش بالای ایستگاه­های باران­سنجی،برآوردبارشمنطقه­ايميانایستگا­ه­ها برای مدیریت آب و خاک و سیلابضرورياست.در اين تحقيق به منظور بررسي تغييرات مكاني بارش­هاي حداكثر و فراگير در محدوده استان كهگيلويه و بويراحمد، رگبارهاي مشاهداتي جمع­آوري (35 ایستگاه) و مورد مطالعه قرار گرفت و تعداد 45  رگبار در تداوم­هاي ذكر شده انتخاب شد. به­منظور بررسي نحوه پراكنش مكاني مقادير بارش در رگبارهاي مورد مطالعه، الگوي مكاني رگبارهاي مشاهداتي با 4 روش كريجينگ، كوكريجينگ، عكس فاصله و معادله گرادیان بارش تحليل گرديد و نتايج با استفاده از مقايسه ميزان خطاي برآورد شده در هر روش، ارزیابی گرديد. با استفاده از الگوهاي حاصله از روابط عمق-سطح-تداوم، بارش­هاي حداكثر در تداوم­هاي 2، 3، 6، 9، 12، 18 ، 24 ،36 و48  ساعته در استان كهگيلويه و بويراحمد تعيين شد. باتوجه به نتایج حاصله ضرايب همبستگي براي تداوم­هاي 6، 18، 36 و 48 ساعته مقادیر مناسب­تری را ارائه کرده است. روابط عمق- سطح- تداوم بارش حاصل از اين روش در مجموع مقدار بارش كمتري را نسبت به روش زمين­آمار نشان مي‌دهد. این بررسی نشان داد که اکثر رگبارها در روش کریجینگ از خطای کمتری برخوردار بوده­اند. 

بارندگی، پهنه بندی، کریجینگ، عمق-سطح-مدت، زمبن آمار 

امروزه در سطح جهان کمی­ سازی و ارزیابی اثرات تغییرات پوشش سطحی و کاربری اراضی بر شرایط هیدرولوژیکی حوزه ­های آبخیز از نگرانی­های اصلی به شمار می­آید. فقدان برنامه­ ریزی مناسب کاربری اراضی منجر به فرسایش خاک، افزایش تولید رسوب و مشکلات زیست­ محیطی متعدد شده و تهدید جدی برای توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی می­باشد. روش­های مختلفی به منظور ارزیابی اثرات تغییرات پوشش و کاربری اراضی وجود دارد که در این میان استفاده از مدل­های فیزیکی به شناخت بهتر اثر این تغییرات بر فرآیند­های هیدرولوژیکی حوزه آبخیز کمک می کند. با توجه به یکپارچگی مدل نیمه­توزیعی SWATبا سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری قوی در ارزیابی فعلی شرایط حوزه، پیش­بینی شرایط آینده و همچنین شبیه­سازی اثر تصمیمات مدیریتی بر اکوسیستم می ­باشد. این مقاله پیرامون کاربرد رایج مدل SWATدر جهان، ارزیابی اثرات تغییرات پوشش، کاربری اراضی و بهترین شیوه­ی مدیریتی در حوزه­ی آبخیز بحث می­کند. بکارگیری مدل SWATو مدل­های شبیه­ساز در تغییرات پوشش و کاربری اراضی باعث افزایش صحت و کاهش هزینه در ارزیابی اثرات شده و امکان شبیه سازی طیف وسیعی از فعالیت­های حفاظتی را در مقیاس حوزه آبخیز فراهم می ­آورد.

بهترین شیوه­ی مدیریتی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، فرآیندهای هیدرولوژیکی  ،SWATتغییر پوشش و کاربری اراضی،مدل 

بندهاي اصلاحي سازه‌هاي كوچكي هستند كه به منظور كاهش شيب آبراهه، كاهش سرعت جريان و مهار فرسايش در آبراهه‌ها و با استفاده از مصالحي مانند چوب، سنگ، سیمان و توری فلزی ساخته مي‌شوند. پایداری این سازه‌ها یکی از عوامل مهم در اثر بخشی آنها جهت تثبیت بستر آبراهه، تعدیل شیب و نگهداشت رسوب. در اين مقاله نتايج بررسي‌هاي ميداني،  براي زیرحوزه گوش در بالادست سد کارده در استان خراسان رضوي كه قبلاً عمليات اجرايي بندهاي اصلاحي در تنوع‌هاي مختلف در آن ساخته شده و حدود 14 سال از زمان احداث آن‌ها گذشته است. بررسی‌های صحرایی نشان داد که 7/44 درصد بندهای اصلاحی توری‌سنگی مورد مطالعه، آسیب دیده‌اند که 6/10 درصد آنها در حد 100 درصد كارايي خود را از دست داده  و 1/34 درصد آنها آسیب جزیی دیده‌اند. آب‌شستگی ناشی از عدم کفایت طول کف‌بند یا حوضچه آرامش در پایین‌دست و عدم کفایت طول دستک‌ها و اتصال نامناسب سازه به دیواره کناری آبراهه از مهمترین عوامل آسیب‌دیدگی این نوع بندها بوده است. در بندهای خشکه‌چین 1/62 درصد بندهای مورد مطالعه آسیب دیده‌اند که 1/36 درصد آنها در حد 100 درصد تخريب شده و 26 درصد آنها آسیب جزیی دیده‌اند. انتخاب نامناسب محل و نوع بند، استفاده از مصالح نامناسب و غیر مقاوم و جابجايي سنگ‌ها در اثر تردد دام و تراكتور مهمترین عامل آسیب دیدگی بوده است. 

آب شستگی، بررسي صحرايي، توري‌سنگي، خشكه‌چين، خراسان رضوي

فرسايش خاک از مسائل مهم در اکثر مناطق جهان و به‌ويژه کشورهاي در حال توسعه مانند ايران است که منجر به مشکلات درون و برون منطقه‌اي مي‌شود. لذا درک جامع از منشأ، نواحي و پهنه‌هاي برداشت و انباشت رسوب، انتقال و سرنوشت رسوبات توليدي از ضروريات اساسي مديريت همه‌جانبه حوزه‌هاي آبخيز مي‌باشد. بر همين اساس، بررسي و شناخت اتصال رسوبي، مفهومي ضروري براي رسيدن به اهداف فوق است. اتصال رسوبي، انتقال رسوب از ميان تمام منابع رسوب ممکن به تمام مخازن رسوب پتانسيل در يک سامانه تحت فرآيندهاي جدايش، انتقال و ترسيب رسوب مي‌باشد که به‌وسيله‌ي چگونگي حرکت رسوب بين تمام مناطق ژئومورفيکي تعيين مي‌شود. بررسي ويژگي‌هاي مکاني الگوهاي اتصال در يک آبخيز، امکان تعيين پهنه‌هاي برداشت به‌عنوان منبع و نواحي موثر آبخيز در توليد و انباشت رسوب و شناسايي مسيرهاي انتقال رسوب را فراهم مي‌کند. اين امر خود سبب اعمال نسخه‌هاي يکسان و يک‌پارچه‌ي مديريت رسوب براي مناطقي با الگوهاي اتصال يکسان خواهد شد. از طرفي يکي از مهم‌ترين مواردي که اثرگذاري قابل توجهي بر روابط اتصال و پيوستگي اجزاء آبخيز دارد، توزيع مکاني عناصر سيماي سرزمين و نوع مديريت آن مي‌باشد که در نهايت به افزايش يا کاهش تحويل رسوب منجر مي‌شود. به‌طور کلي و به‌عنوان يک نتيجه، آرايش‌هاي مکاني متفاوت در قالب سيماي سرزمين پاسخ‌هاي متفاوتي از نظر فرسايش، رسوب و انتقال آن به دخالت و تغييري واحد را ايجاد خواهند کرد. با اين توصيفات، براي ارائه‌ي برنامه‌هاي مديريتي جامع در حوزه‌هاي آبخيز، بررسي اتصال ساختاري و عملکردي رسوب به‌منظور ارائه‌ي برنامه‌هاي مديريت رسوب امري اجتناب‌ناپذير است. هم‌چنين بررسي سناريوهاي عملي و قابل اجرا و مرتبط با مديريت رسوب با توجه به الگوهاي توليد و برداشت، انتقال و انباشت رسوب نيز ضروري مي‌باشد.

انتقال رسوب، پهنه‌هاي رسوبي، سناريوهاي مديريتي، تحويل رسوب، مديريت جامع آبخيز

عملیات آبخیزداری به­منظور اعمال مجموعه تمهیدات و تغییراتی در کاربری، پوشش گیاهی و سایر اقدام­های سازه­ای و غیرسازه­ای در یک حوزه­ ی آبخیز با هدف مدیریت آبخیز انجام می ­شود. عملیات مذکور نیز هم­چون سایر پروژه­های عمرانی دارای اثرات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و توزیعی هستند و همین آثار و یا پیامدها جهت بررسی میزان پیشرفت پروژه و دست­یابی به اهداف مورد نظر و هم­چنین شکست­ها و موفقیت­ های پروژه مورد ارزیابی قرار می­گیرند. ارزشیابی هم بر روی گزارش­های مطالعات پروژه ­ها یا برنامه­ ها و هم در مورد گزارش­های اجرایی آن­ها صورت می­گیرد. از آن­جایی که به بیش­تر گزارش­های ارزشیابی بخش­های مطالعاتی و اجرایی پروژه­های صورت گرفته در حوضه­های مختلف ایران نقدهایی وارد است لذا در تحقیق حاضر سعی شده است تا ارزیابی بخش مطالعاتی پروژه ­های آبخیزداری در طرح­ها و پروژه­ های صورت گرفته در حوضه­های گوناگون کشور مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با معرفی چندی از رویکردهای استاندارد ارزشیابی، راه کارها و پیشنهادهایی برای بهبود این­گونه ارزشیابی­ ها ارائه گردد.

آبخیزداری،ارزشیابی، ارزیابی، نقد